Δελφοί: Η Αθέατη Πλευρά ενός Πανίσχυρου Θεσμού

[wide]

Το ιερό, που βρισκόταν στον «ομφαλό της Γης»

Όταν ακούμε για το Μαντείο των Δελφών, το μυαλό μας πηγαίνει αυτόματα στην Πυθία, τους διφορούμενους χρησμούς, τον Απόλλωνα και τη φράση «ήξεις αφήξεις».

Ωστόσο, αυτό το ιερό, που βρισκόταν στον «ομφαλό της Γης», όπως πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες, ήταν πολύ περισσότερα από ένα απλό θρησκευτικό κέντρο. Οι σύγχρονοι ιστορικοί αποκαλύπτουν έναν κρυφό, αλλά καθοριστικό, ρόλο του Μαντείου ως πανίσχυρου πολιτικού, οικονομικού και συμβουλευτικού θεσμού.
Η πολιτική διάσταση πίσω από τους χρησμούς
Ενώ οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν στις μαντείες και σε διάφορες μεταφυσικές πρακτικές, ήταν επίσης ο λαός που γέννησε τη λογική, τη φιλοσοφία και την επιστήμη. Πώς συμβιβάζεται λοιπόν η πίστη σε θεϊκές βουλές με τη λήψη κρίσιμων αποφάσεων, όπως η ίδρυση αποικιών ή η αντιμετώπιση υπέρτερων στρατών;

Η απάντηση είναι απλή: δεν το έκαναν με τον τρόπο που θέλει η μυθιστορία. Το Μαντείο των Δελφών δεν ήταν μόνο ένας τόπος όπου αποκαλυπτόταν η θεϊκή βούληση. Ήταν ένα σημαντικότατο πολιτικό κέντρο, η έδρα της πανίσχυρης Δελφικής Αμφικτυονίας. Αυτή η ομοσπονδιακή ένωση 12 φυλών της Στερεάς Ελλάδας και της Θεσσαλίας διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στα ελληνικά πράγματα, ασκώντας τεράστια επιρροή.

Οι περίφημοι διφορούμενοι χρησμοί, που γνωρίζουμε από επιγραφές και αρχαίους συγγραφείς, δεν ήταν παρά ένας νόμος της εποχής. Αποτελούσαν ρυθμιστικά άρθρα πίστης για τον ελληνικό κόσμο, όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος. Οι Δελφοί δεν ήταν ένα απλό ιερό, αλλά ένας πανίσχυρος θεσμός, ένα κέντρο αποφάσεων που μπορούσε να ευνοήσει ή να αντιστρατευτεί φίλους και εχθρούς, με τον ρευστό και ασαφή τρόπο των αρχαίων Ελλήνων.

Οικονομική δύναμη και επιβολή μέσω των χρησμών

Η τεράστια φήμη του Μαντείου και το γεγονός ότι όλοι έσπευδαν στους Δελφούς για να ακούσουν τον Απόλλωνα (με το αζημίωτο), το κατέστησαν παντοδύναμο σε οικονομικούς όρους. Από μία μέρα χρησμοδότησης τον χρόνο στα πρώτα χρόνια, η ζήτηση οδήγησε σε μία μέρα τον μήνα (για εννέα μήνες τον χρόνο). Ακόμη και τότε, η προσφορά δεν επαρκούσε, οδηγώντας στην καθιέρωση άλλων μαντειών (όπως κυβομαντεία και κληρομαντεία) και σε κλήρωση για τη σειρά προτεραιότητας.

Αργότερα, εμφανίστηκε και το τρικ της «προμαντείας». Εάν ήσουν φίλος και πλήρωνες αδρά, απέφευγες τις ατελείωτες ουρές και συμβουλευόσουν το μαντείο πριν από τους άλλους. Αυτή η πρακτική αναδεικνύει την μεροληπτική διάσταση του Μαντείου, όπου η οικονομική προσφορά έπαιζε σημαντικό ρόλο.

Πέρα από τις ιεροτελεστικές προσφορές (πίτες και ζώα), το Μαντείο απαιτούσε και το 10% από τα λάφυρα των πολέμων, καθώς και τεράστια χρηματικά ποσά ως αφιερώματα. Τα ποσά ήταν τόσο μεγάλα που πόλεις έχτιζαν δικά τους θησαυροφυλάκια στους Δελφούς για την φύλαξη των προσφορών τους. Ο πλούτος των Δελφών στην κλασική εποχή υπολογιζόταν σε 10.000 τάλαντα, δηλαδή 60.000.000 αττικές δραχμές! Αυτό το κολοσσιαίο ποσό εξηγεί γιατί το Μαντείο ήταν τόσο πολυπόθητο και γιατί ξέσπασαν ακόμη και Ιεροί Πόλεμοι για τον έλεγχό του.

Ο συμβουλευτικός και συχνά διφορούμενος χαρακτήρας των χρησμών

Οι χρησμοί, παρά την επιρροή τους, ήταν συχνά απλές συμβουλές. Γι’ αυτό και επαληθεύονταν. Όταν δεν επαληθεύονταν, η ερμηνεία ήταν ότι δεν είχαν ακολουθηθεί σωστά. Ο Θουκυδίδης και ο Πλούταρχος καταμαρτυρούν τον συμβουλευτικό χαρακτήρα των χρησμών. Για παράδειγμα, η Πυθία είπε στους Επιδάμνιους ότι αν δεν έπαιρναν βοήθεια από την Κέρκυρα, θα έπρεπε να παραδώσουν την πόλη τους στην Κόρινθο – μια λογική συμβουλή σε ένα δίλημμα.

Πολλοί χρησμοί που έχουν φτάσει σε εμάς είτε αποδίδονται σε μυθική εποχή, είτε είναι πλαστοί, είτε ήταν τόσο διφορούμενοι που ίσχυαν ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης τον 1ο αιώνα π.Χ. αποκάλυψε την αλήθεια: «αυτά που δεν πραγματοποιήθηκαν, δεν τα εξέτασε κανείς, αυτά που πραγματοποιήθηκαν, επιδοκιμάστηκαν από όλους, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η φήμη του». Αυτή η τακτική επέτρεπε στο Μαντείο να διατηρεί το κύρος του ανεξάρτητα από την έκβαση των γεγονότων.

Επιπλέον, αρκετοί Έλληνες ιστορικοί έχουν επισημάνει την κατάφωρα μεροληπτική στάση του Μαντείου, το οποίο έπαιρνε απροκάλυπτα το μέρος συγκεκριμένων παρατάξεων ή φυλών, αφήνοντας τότε κατά μέρος τους διφορούμενους χρησμούς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, όπου ο Απόλλωνας συντάχθηκε με τους Λακεδαιμόνιους, και οι Περσικοί Πόλεμοι, όπου οι Δελφοί κατηγορήθηκαν για φιλοπερσική στάση λόγω των δυσοίωνων χρησμών τους για τον ελληνικό κόσμο.

Οι Δελφοί ως ρυθμιστής και νομοθέτης

Η φήμη των Δελφών και η ηγετική τους θέση στον ελληνικό κόσμο ήταν τέτοια που καμία αποικία δεν ιδρυόταν και κανένας κατακτητικός πόλεμος δεν γινόταν χωρίς τη βούλα τους, όπως μας αφηγείται ο Ηρόδοτος. Όλες οι ελληνικές αποικίες στην Κάτω Ιταλία και τον Εύξεινο Πόντο ιδρύθηκαν αποκλειστικά με γνωμοδότηση των Δελφών. Η μεγαλύτερη ακμή του Μαντείου συνέπεσε με την περίοδο της εξάπλωσης του ελληνισμού, και πολλές αποικίες τιμούσαν τον Απόλλωνα ως Αρχηγέτη.

Το ιερό των Δελφών εξελίχθηκε σε κέντρο της Δελφικής Αμφικτυονίας, η οποία ασκούσε τεράστια επιρροή στον ελλαδικό χώρο. Οι πόλεμοι της αμφικτυονίας ήταν πάντα ιεροί πόλεμοι, μέσω των οποίων οι Δελφοί γιγάντωσαν την πανελλήνια θρησκευτική και πολιτική τους επιρροή και επέκτειναν τα εδάφη τους. Ακόμη και οι Πύθιοι Αγώνες, οι δεύτεροι σε σημασία μετά τους Ολυμπιακούς, αναδεικνύουν την πολιτική σημασία των Δελφών.

Ο πολιτικός ρόλος του Μαντείου ήταν τόσο ισχυρός που για χάρη του ξέσπασαν οι Ιεροί Πόλεμοι, καθώς ο έλεγχος του «χρυσωρυχείου» ήταν διακύβευμα.

Το γόητρο και το κύρος των Δελφών ήταν τέτοια που ακόμη και νομοθέτες όπως ο Λυκούργος και ο Σόλων επικαλέστηκαν χρησμούς της Πυθίας για να εγκαθιδρύσουν τις νομοθεσίες τους. Ο Λυκούργος δήλωσε ότι η νέα νομοθεσία της Σπάρτης (η «Ρήτρα») ήταν υπό την άμεση επίβλεψη του Απόλλωνα, εξασφαλίζοντας την αποδοχή της από τους πολίτες και τη μακροβιότητά της (πάνω από 500 χρόνια). Αντίστοιχα, ο Σόλων επικαλέστηκε χρησμό για να περάσει σαρωτικές μεταρρυθμίσεις και να ανατρέψει τους Δρακόντειους Νόμους.

Συμπερασματικά, οι Δελφοί δεν ήταν μόνο ένας τόπος προφητειών, αλλά ένας κολοσσιαίος θεσμός που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της αρχαίας Ελληνικής πολιτικής, κοινωνίας και επέκτασης, λειτουργώντας ως ένα ισχυρό κέντρο εξουσίας και επιρροής.

arxaiaellinika.gr